Depresyon, uzun yıllardır psikolojinin araştırma alanında yer alan bir kavramdır. Bu yazıda depresyonun belirtilerine değinilecek, aynı zamanda depresyonun şemalarla olan ilişkisi üzerinde durulacaktır.
Hayatımızda bazen olaylar istediğimiz gibi gitmeyebilir ve kendimizi olumsuz durumların içinde bulabiliriz. Böyle anlarda mutsuz olmak son derece olağan bir durumdur. Ancak mutsuzluk hali beklenenden çok daha uzun sürüyorsa, koşulların yarattığı zorlukla orantılı değilse ve kişi artık bu durumu kontrol edemediğini hissediyorsa, çökkün bir duygu durumdan söz edilebilir. Depresyon belirtilerine baktığımızda ilk akla gelenler; isteksizlik, yapılan şeylerden zevk alamama (anhedoni), iştah ve uykuda bozulmalar, değersizlik hissi, dikkatini bir yere odaklamada güçlük, unutkanlık ve karar vermede zorluktur.
DSM- 5′ te (APA 2013) Majör Depresyonun Belirtileri :
A. Aşağıdakilerden en az beşinin, en az iki hafta süresince hemen her gün var olması (en az biri depresif duygu durum veya ilgi kaybı olmak üzere):
1. Depresif duygudurum
2. İlgi ve haz kaybı
3. İştah veya kiloda değişiklik
4. Uyku bozukluğu (insomni veya hipersomni)
5. Psikomotor retardasyon veya ajitasyon
6. Yorgunluk veya enerji kaybı
7. Değersizlik veya aşırı ya da uygunsuz suçluluk hisleri
8. Dikkat toplamada güçlük, unutkanlık veya karar vermede zorluk
9. Tekrarlayan ölüm veya intihar düşünceleri, planı veya girişimi
B. İşlevselliğin bozulması
C. Fizyolojik bir durum veya madde kullanımına bağlı olmaması
Şemalar ve Depresyon
Depresyonun şemalarla olan ilişkisinin incelenmesi, süreci anlamamıza katkı sağlayabilir. Bunun için öncelikle şema kavramını açıklamak iyi olacaktır.
Şema, çocukluktan itibaren oluşmaya başlayan, anıları, düşünceleri, bedensel duyumları içine alan; kişinin kendisi ve çevresindeki insanlarla olan ilişkisinde, yaşantı boyunca gelişen bir yapıdır. Bu tanım biraz soyut gelebileceği için şemayı şu şekilde de anlatabiliriz: Hepimizin kendimize ve dünyaya dair belli kabulleri ve algılayış biçimleri vardır. Bunları gözlüklere benzetebiliriz. Kimimizin gözlüğü pembe, kimimizin mavi olabilir. Dünyayı bu gözlüklerin arkasından izleriz, olayları bu şekilde anlamlandırırız. İşte şemalar, bu bakış açısını ve anlamlandırma süreçlerini belirler.
Şemaları fark etmek, hayatımızda nasıl etkileri olduğunu anlamak, değişim için çok iyi bir adımdır. Bu nedenle depresyon için de aynı şey söylenebilir. Depresyon sürecinde hangi düşüncelerin zihnimizde dönüp durduğunu, hangi inançlara sahip olduğumuzu anlamak önemlidir. Bu sorulara verdiğimiz yanıtlar, şemalarla ilişkilidir.
Şema Modelinin Depresif Bozukluklara Bakışı:
1. Erken çocuklukta karşılanmayan ihtiyaçlar ve yaşanan olumsuz deneyimler,
2. Uyumsuz şemalar ve bu şemaları tetikleyen durumlar,
3. Uyumsuz şemaları güçlendiren işlevsiz baş etme biçimleri ve çevreyle kurduğumuz ilişki (Körük ve Özabacı,2018).
Bu üç unsuru örneklerle açıklayacak olursak:
- Çocuklukta duygusal olarak ihmal edilmiş, ihtiyaçları karşılanmamış bir kişiyi ele alalım. Böyle birinde “duygusal yoksunluk” şeması oluşabilir. Yetişkinlikte bu şemayı tetikleyen bir durum yaşandığında (örneğin, sevdiği bir arkadaşıyla ilişkisinin bitmesi veya iş yerinde kendisini değersiz hissetmesi), şema aktif hale gelir ve depresif belirtiler ortaya çıkabilir.
- Bir diğer örnekte ise çocukluğunda sıkça eleştirilmiş ve başarısızlıklarından ötürü utandırılmış bir çocuğu ele alalım. Böyle birinde “kusurluluk” şeması gelişebilir. Yetişkinlikte yöneticinin bir hata üzerine geri bildirim vermesi, bu şemayı tetikleyebilir. Şemanın aktifleşmesi, kişide bazı bilişsel, davranışsal ve duygusal sonuçlara neden olabilir. Bununla birlikte, şema tetiklenmesi her zaman depresif belirtilerle sonuçlanmaz.
Sonuç
Depresyon tedavisinde şema terapi bu nedenle sıkça tercih edilmektedir. Şemaları fark etmek, işlevsiz baş etme biçimlerini tanımak ve karşılanmamış ihtiyaçlarla çalışmak, depresyon tedavisinde son derece etkili ve önemlidir.
KAYNAKLAR
Körük, S., & Özabacı, N. (2018). Şema terapinin depresif bozuklukların tedavisindeki etkililiği: Bir meta-analiz. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 10(4), 470-480.
APA (2013) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th ed. (DSM-5). Washington, DC, American Psychiatric Association.
